Wpływ systemu nagród i kar na kształtowanie dziecka
System nagród i kar od wielu lat jest stosowany w procesie wychowawczym. Zazwyczaj rodzice stosują go nieświadomie, abywypracować dane zachowanie. Badania pokazałyjednak, żejego wpływ na kształtującą się psychikędzieckamoże być negatywny.
Nagrody i kary, czyli o popularnym systemie wychowawczym
Model nagród i kar obecny jest w naszym życiu na każdym roku, pomimo żemożemy go nie zauważać na co dzień. Wpodobny sposób jesteśmy kształtowani przez rodziców, nauczycieli, a później menedżerów czy szefów. System ten wywodzi się on z behawioryzmu i został wprowadzony na początku XX wieku. W naukach psychologicznych nazywanyjest teorią zachowania lub teorią bodźca i reakcji.Przyjmuje się, że każde zachowanie jest wyuczone, dlatego można je zmieniać na podstawie tzw. wzmocnień, przy czym wzmocnieniem pozytywnym jest nagroda, a wzmocnieniem negatywnym kara. Działanie według tego schematu ma pomóc w kształtowaniu określonych zachowań w danym środowisku, którym może być dom rodzinny, szkoła czy miejsce pracy.
Czy kara dla dziecka to przeżytek?
Funkcjonuje wiele definicji kar. Z perspektywy psychologii określasię ją jako działanie, które ma zapobiec powtarzaniu danej czynności. Wyznacza się ją zazwyczaj odgórnie. O ile dorośli ludzie zdają sobie sprawę z konieczności stosowania zakazów w określonych sytuacjach, dzieci często ich po prostu nie rozumieją. Łamanie zakazu może wynikać zatem z nieświadomegopostępowania.
W niektórych przypadkach kara zmienia się w nagrodę. Gdy rodzice stosują restrykcyjne podejście do kształtowania psychiki i zachowań dziecka, wówczas dziecko może postrzegać łamanie zasad jako szansę na zwrócenie uwagi na swoje uczucia. W przypadku, jeśli dorosłyzwraca uwagę na dziecko tylko w momentach, gdy dany zakaz jest naruszany, wówczas u syna lub córki może wykształcić się mechanizm celowego nieprzestrzegania zasad. Rezultat będzie zatem przeciwny do oczekiwanego.
Jakie nagrody dla dziecka za dobre zachowanie? Tego należy unikać
W procesie wychowawczym ważne jest mądre nagradzanie, które pozytywnie wpływa na kształtowanie charakteru dziecka.Oznacza to, że kary nie powinny mylić malucha. Dobrym przykładem jest choćby przeklinanie, które niektórym może wydawać się zabawne u kilkulatka. O ile powtarzanie zasłyszanych słów jest normalne, reagowanie śmiechem na nie jest nieodpowiedzialne i uczy niewłaściwych wzorców.
Kształtowanie osobowości dziecka w oparciu o nowoczesne podejście wychowawcze
Dziecko nie powinno być jednak wyłącznie nagradzane, a tym samym nie może całkowicie unikać konsekwencji własnych działań. Gdy zrobi coś dobrego, warto zacząć od nagródsłownych, które pozwalają na kształtowanie umiejętności małego dziecka.Podstawą jest komunikacja werbalna. Może to być m.in. pochwała za posprzątanie pokoju czy wyrażenie zgody na zabawę. Gdy dziecko staje się starsze, wówczas można włączać je w podejmowane przez rodziców decyzje, które z perspektywy malucha mogą wydawać się ważne. Ten sposób wychowania uczy malucha właściwego postępowania, wyznaczając granice. Gdy jednak maluch zrobi coś złego, powinien wiedzieć, dlaczego musi ponieść konsekwencje.
System nagród i kar może istotnie zaburzać rozwój dziecka. Warto z niego zrezygnować, starając się w pierwszej kolejności zrozumieć postępowanie malucha oraz podejmowane przez niego decyzje. Warto uświadamiać dziecko, które zachowania są pozytywne, a które negatywne, bez silnych restrykcji. Oznaką docenienia powinnobyć przede wszystkim miłe słowo.
Czy system nagród i kar jest efektywny? Czy szkodzi dziecku?
System nagród i kar, pomimo że stosowany od dziesięcioleci, w przypadku małych dzieci nie jest skuteczny. Coraz więcej mówi się o jego negatywnym oddziaływaniu na proces wychowawczy. Efektywniejszym rozwiązaniem jest zwrócenie uwagi na właściwą komunikację na linii dziecko-rodzic.
Jak karać dziecko?
Kary przede wszystkim nie powinny upokarzać dziecka. Maluch musi widzieć, dlaczego powinien przestrzegać danego zakazu i co może grozić za jego złamanie. Należy zastosować pozytywne podejście, tłumacząc synowi lub córce, z jakiego powoduokreślone zachowanie było złe i nie powinno się powtarzać w przyszłości. Psychologowie rekomendują także, aby zamiast określenia „kara” używać „konsekwencja”. Stosowanie pierwszego słowawskazuje na to, że rodzic zakłada, iż maluch umyślnie chciał zrobić coś złego. Konsekwencja natomiast wydaje się następstwem określonego zachowania. Przykładowo, gdy sok zostanie rozlany, dziecko powinno posprzątać po sobie, ucząc się, aby nie stawiać kartonu na skraju blatu kuchennego. Ponadto, gdy ojciec lub matka wyciągają konsekwencje, wówczas powinni byćpozytywnie nastawieni do dziecka, próbujączrozumieć sytuację i określone zachowanie, a tym samym wskazując na potencjalne powody danego postępowania.